Artemis Anlaşması, insanlığın Ay keşfi ve ötesine yönelik yeni bir döneme adım atarken, uluslararası iş birliği için bir çerçeve sunuyor. Bu anlaşma, Ay’ın ve gelecekte Mars’ın güvenli bir şekilde keşfedilmesine yönelik ortak ilkeleri, rehber kuralları ve en iyi uygulamaları belirliyor. NASA‘nın öncülük ettiği Artemis Programı, 2024 yılına kadar Ay’a ilk kadın ve siyahi bir kişiyi göndermeyi hedefliyor. Ancak bu hedefe ulaşmak için çok sayıda ülke ve özel şirketle uluslararası iş birliği büyük önem taşıyor.
NASA tarafından başlatılan Artemis Anlaşması amacı, Artemis misyonu kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetlerin sorumlu bir şekilde yürütülmesini sağlamak için ortak ilkeler belirlemek. NASA ve ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yönetilen bu anlaşma, kurumsal değil, ulusal düzeyde imzalanıyor ve katılım tamamen gönüllülük esasına dayanıyor.
NASA Yöneticisi Jim Bridenstine, 2020 yılında anlaşmanın imzalandığı sırada şu açıklamayı yaptı: “Artemis, tarihin en kapsamlı ve çeşitli uluslararası insanlı uzay keşfi programı olacak. Artemis Anlaşması ise bu küresel ittifakı kurmanın aracıdır. Bugünkü imzalarla, ortaklarımızla bir araya gelerek Ay’ı keşfediyor ve tüm insanlığın yararlanabileceği güvenli, barışçıl ve refah dolu bir uzay geleceği için hayati ilkeler belirliyoruz.”
Artemis Anlaşmasının Temel İlkeleri
Artemis Anlaşmasının temel ilkelerinden biri, ülkelerin 1967 tarihli Dış Uzay Antlaşması’na (resmi adıyla “Ay ve Diğer Gök Cisimleri Dahil Uzayın Keşfi ve Kullanımına İlişkin Devletlerin Faaliyetlerini Yöneten İlkeler Antlaşması”) uymasının önemini vurgulamaktır.
İlginizi Çekebilir: Uzaya Çıkan İlk İnsan – Yuri Gagarin
Ayrıca, anlaşma 1968’de imzalanan Kurtarma ve İade Anlaşması’nın, 1972 Sorumluluk Sözleşmesi’nin ve 1975 Kayıt Sözleşmesi’nin önemini de teyit ediyor. Bu anlaşma, astronotların ve ekipmanların Dünya’ya güvenli bir şekilde dönmesini sağlama sorumluluğunu ve uzayla ilgili diğer politikaları içeriyor.
Artemis Anlaşması ilk olarak Ekim 2020’de sekiz ülke tarafından imzalandı. İmzacı ülkelerin temsilcileri, 19 Eylül 2022’de Paris’te düzenlenen Uluslararası Astronot Kongresi’nde ilk kez bir araya geldi.
Kapsamı ve İlkeleri
Anlaşma, Ay, Mars, kuyruklu yıldızlar ve asteroitlerin yörüngesinde, yüzeyinde ve yüzey altında gerçekleştirilecek faaliyetleri kapsıyor. Ayrıca, Dünya-Ay sistemi için Lagrange noktaları olarak bilinen kararlı yörünge noktalarını ve bu gök cisimleri ile konumlar arasında seyahat eden nesneleri de içeriyor.
NASA, Artemis Anlaşma belgesinde temel ilkeleri şu şekilde sıralıyor:
- Uzayın Barışçıl Keşfi: Tüm Artemis faaliyetleri, uluslararası hukuka uygun şekilde barışçıl amaçlarla yürütülmelidir.
- Şeffaflık: İmzacı ülkeler, faaliyetlerini şeffaf bir şekilde yürüterek kafa karışıklığı ve çatışmaları önlemelidir. Bu, bilimsel bilgilerin kamuyla ve uluslararası bilim camiasıyla iyi niyetle paylaşılmasını da kapsar.
- Birlikte Çalışabilirlik: Artemis programına katılan ülkeler, mevcut altyapıyla uyumlu sistemler geliştirerek uzay operasyonlarının güvenliğini ve sürdürülebilirliğini artırmalıdır.
- Acil Yardım: İmzacı ülkeler, uzayda zor durumda kalan astronotlara ve personele yardım etmeyi taahhüt eder.
- Uzay Nesnelerinin Kaydı: Artemis’e katılan ülkeler, hangi uzay nesnelerinin kaydedileceğini belirlemelidir.
- Mirasın Korunması: İmzacı ülkeler, insanlığın uzaydaki mirasını korumayı taahhüt eder. Bu, tarihi öneme sahip insanlı veya robotik iniş alanlarını, eserleri, uzay araçlarını ve diğer gök cisimlerindeki faaliyet kanıtlarını içerir.
- Uzay Kaynakları: İmzacılar, uzay kaynaklarının çıkarılması ve kullanılmasının güvenli ve sürdürülebilir uzay keşfi için hayati olduğunu kabul eder. Ayrıca, bu faaliyetler hakkında BM Genel Sekreteri, kamuoyu ve bilim camiasını bilgilendirmeyi taahhüt ederler.
- Faaliyetlerin Uyumlaştırılması: İmzacı ülkeler, zararlı müdahaleleri önlemeyi ve özen gösterme ilkesini uygulamayı taahhüt eder. Bu, ülkeler arasında kurulabilecek “güvenlik bölgeleri”ni de kapsar.
- Yörünge Enkazı: İmzacı ülkeler, görev planlama sürecinin bir parçası olarak enkazın güvenli, zamanında ve verimli bir şekilde bertaraf edilmesini planlamayı taahhüt eder. Ayrıca, uzun ömürlü veya zararlı enkaz oluşumunu sınırlamayı kabul ederler.
Artemis Anlaşması, uzay keşfinin geleceği için önemli bir adım olarak kabul ediliyor ve insanlığın uzaydaki varlığını daha güvenli, sürdürülebilir ve iş birliğine dayalı hale getirmeyi amaçlıyor.
Ocak 2025 itibarıyla Artemis Anlaşması’nı imzalayan ülkeler:
Angola, Arjantin, Ermenistan, Avustralya, Avusturya, Bahreyn, Belçika, Brezilya, Bulgaristan, Kanada, Şili, Kolombiya, Kıbrıs Cumhuriyeti, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, Hindistan, İsrail, İtalya, Japonya, Lihtenştayn, Litvanya, Lüksemburg, Meksika, Hollanda, Yeni Zelanda, Nijerya, Panama, Peru, Polonya, Kore Cumhuriyeti, Romanya, Ruanda, Suudi Arabistan, Singapur, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Tayland, Ukrayna, Birleşik Arap Emirlikleri, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve Uruguay.
Kaynaklar:
The Artemis Accords, [Accessed 01/03/23], [https://www.nasa.gov/specials/artemis-accords/img/Artemis-Accords-signed-13Oct2020.pdf]
The Artemis Accords, Artemis NASA, [Accessed 01/03/23], [https://www.nasa.gov/specials/artemis-accords/index.html
The Artemis Accords, Gov.co.uk, [Accessed 01/03/23], https://www.gov.uk/government/publications/
the-artemis-accords
Gateway MoU and Artemis Accords — FAQs, ESA, [Accessed
01/03/23], https://www.esa.int/Science_Exploration/
Human_and_Robotic_Exploration/Gateway_
MoU_and_Artemis_Accords_FAQs
First Meeting of Artemis Accords Signatories, U.S. Department of State,
[Accessed 01/03/23], [https://www.state.gov/first-meeting-of-artemis-accords-signatories]
Referans: Space.com